Орта жастағы дағдарыс: оның көріністері және не істеуге болады

Бір күні ұйқыңыздан оянғанда бәрі де өз орнында тұрғандай сезінесіз – жұмыс, отбасы, тұрақтылық – дегенмен бұл қуаныш сыйламайды. Бұдан әлдеқайда зор нәрсені қалайсыз, бірақ нақты не екендігі түсініксіз. Осылайша психологтар орта жастағы дағдарыс деп атайтын жағдай басталады.

Орта жастағы дағдарыс дегеніміз не

Орта жастағы дағдарыс – бұл тұлғалық дамудың табиғи кезеңі, әрі осы кезде адам өз мақсаттарын, құндылықтарын қайта қарастырып, өмірінің мағынасын анықтайды.

Негізінен ол шамамен 35 пен 50 жас аралығында басталады, яғни, бұл тұста белгілі бір тәжірибе жинақталған, қандай да бір жетістіктерге қол жеткізілген, алайда кенет мынадай сұрақ туындайды: «Ал әрі қарай не?».

Американдық психолог Эллиот Жак бұл құбылысты алғаш рет 1965 жылы сипаттаған еді, сонда ол көптеген табысты адамдардың өмірінің дәл ортасында ішкі мағынасыздыққа, алаңдаушылық пен мотивацияның жоғалуына тап болатынын байқаған.

Аталмыш дағдарыстың көріністері

• Тоқырау мен мағынасыздық сезімі. Барлық маңызды шешімдер әлдеқашан қабылданып қойған, ал өмір болса, инерция бойынша қозғалып келеді.
• Өзін басқалармен салыстыру. Біреу әлдеқайда көп нәрсеге үлгерген секілді сезім пайда болады – бизнесті құрды, атын шығарды, кітап жазып шықты.
• Барлығын өзгертуге деген ұмтылыс. Мамандықты өзгертуден бастап кенет саяхаттар жасау немесе бәрін жаңадан бастауға дейінгі ойлар.
• Эмоциялық ауытқулар. Бейжайлықтан бастап ашулануға дейін, алаңдаушылықтан бастап белсенділіктің қарқынды серпілістеріне дейін.
• Қарым–қатынастарды қайта бағалау. Назар сыртқы жеңістерден ішкі жетістіктерге ауысады – махаббат, жақындық, мағына, түсіну.

Психологтар көрсетіп отырғандай, орта жастағы дағдарыс көбінесе өлім үрейімен қатар жүреді екен – адам алғаш рет өмірдің шектеулі екендігіне көз жеткізеді. Дегенмен дәл осы жайт өмірдің бірінші жартысымен салыстырғанда екінші жартысын өзгеше өткізуге мүмкіндік береді.

Неліктен дағдарыс пайда болады

Себептер шартты түрде сыртқы және ішкі деп екіге бөлінеді.

Сыртқы:

• әлеуметтік қысым: «30 жасқа қарай мынаған жету керек, ал 40 қарай – мынаған»;
• жастық шақ пен табысқа табынушылық: жақсырақ, жылдамырақ, өнімдірек;
• айналадағы адамдардың үміті: отбасы, мансап, әлеуметтік желідегі «мінсіз сурет».

Ішкі:

• жинақталған қалжырағандық пен шаршағандық;
• өзіңнен гөрі өзгелер үшін өмір сүретіндей сезімде болу;
• іске асырылмаған тілектер, әрі оларды елемеу барған сайын қиындайды;
• өзіңізбен байланысты жоғалту: «мен, тіпті, нені қалайтынымды түсінбеймін».

Орта жастағы дағдарыс кезінде өзіңізге деген көмек

• Өзгерістерге қарсы тұрмау. Дағдарысты тұншықтыруға деген талпыныстар тек алаңдаушылықты күшейте түседі. Оның орнына келесіні мойындаған абзал: иә, қазір менің өмірім және мақсаттарым өзгеріп жатыр. Дағдарыс – бұл өз өміріңізді қайта қарау мен оны жақсы жаққа қарай өзгерту мүмкіндігі.
• Мақсаттарға қайта мән беру. Өміріңізде істейтін не нәрсе сіз үшін шынымен де маңызды? Әрі қайсысы тек «солай дұрыс», «солай болуы керек», «баршамызды солай үйреткен» немесе «осылай болғаны үйреншікті» дегеннің себебінен бар?
• Эмоцияларға орын беру. Ашу, мұң, көңілдің қалуы – өзгерістердің табиғи серіктері. Оларға өміріңізде болуға рұқсат беріңіз. Күнделік жүргізу немесе психотерапевтпен сөйлесу осыны қауіпсіз еңсеруге көмектеседі.
• Жаңа нәрсені байқап көру. Білім алу, саяхаттау, спорт, ермек іс – осының барлығы жаңашылдық сезімін қайтарады, миды ынталандырады және дофаминді белсендіре түседі.
• Денеге қамқорлық таныту. Физикалық қалып эмоциялық жай-күймен тікелей байланысты болып келеді. Ұйқы, тамақтану, қозғалыс пен демалыс – бұл дағдарыстың эмоциялық ауытқуларына төтеп беруге көмегін тигізеді.

Маманға қай уақытта барған жөн

Егер бейжайлық бірнеше айдан көп уақытқа созылса, үрейлі шабуылдар, ұйқысыздық пайда болса, өмірдің мағынасыздығы туралы ойлар мазаласа, онда бұл психолог немесе психотерапевттің көмегіне жүгіну керектігінің белгісі. Кәсіпқой көмек бұл кезеңді жұмсақ түрде бастан өткеруге және одан дағдарысты емес, ресурсты көре білуге көмектеседі.

Қорытынды

Иә, бұл кезең ауыр болуы бек мүмкін, дегенмен дәл осы жайт өмірге қайта мән беруге, өзгелердің үмітін ақтау ұмтылысынан арылуға және шынайы өзіңізге оралуға септеседі. Әрі одан саналы түрде өтсеңіз, онда өмірдің екінші жартысы ең кемелденген және қызықты болуы әбден мүмкін.