Жүрек-қан тамыр аурулары: себептері, белгілері және алдын алу
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жүрек-қан тамыр аурулары (ЖҚА) әлемдегі өлім-жітімнің басты себебі болып табылады – олардың үлесіне барлық өлім жағдайларының шамамен 32%-ы тиесілі. Алайда жақсы жаңалық бар: өмір салтын өзгертіп, қауіп факторларын жойсаңыз,көп жағдайда бұл аурулардың алдын алуға болады. Кардиолог-нутрициолог Екатерина Пушилина біздің қан тамырларымыз не себепті зардап шегетінін, жүрек мәселелерін қалай анықтауға болатынын және осы аурулардың алдын алу үшін не істеу керектігін түсіндіреді.
ЖҚА себептері мен қауіп факторлары
Жүрек пен қан тамырларының аурулары жайдан-жай пайда болмайды. Көп жағдайда олардың негізгі себепшісі – біздің өмір салтымыз бен әдеттеріміз.
- Темекі шегу – қан тамырларының басты жауы. Никотин артерияларды зақымдап, қан қысымын көтереді және тромбоз қаупін арттырады. Темекі шегетін адамдар инфаркт пен инсультке 2-4 есе жиі шалдығады.
- Дұрыс тамақтанбау – майлы, тұзды және қантты тағамдардың шамадан тыс тұтынылуы холестериннің жиналуына әкеліп, қан тамырларын бітеп тастайды.
- Қозғалыссыз өмір салты – тұрақты физикалық белсенділіктің болмауы жүректі әлсіретіп, қан тамырларының икемділігін төмендетеді.
- Артық салмақ – әрбір қосымша килограмм жүрекке қосымша жүктеме түсіреді.
- Созылмалы стресс пен жүйке кернеуі – қан қысымының жоғарылауына себеп болып, жүрек-қан тамыр жүйесіне теріс әсер етеді.
- Генетика – егер ата-анаңызда жүрек аурулары болса, сізде де қауіп жоғарылайды.
Алайда, тұқым қуалаушылық сіздің пайдаңызға жұмыс істемесе де, дұрыс өмір салты жүрек-қан тамыр ауруларының даму қаупін едәуір төмендете алады.
Жүрек-қан тамыр ауруларының негізгі түрлері
- Инфаркт миокарды – жүрекке қан жеткізетін тамыр бітелген кезде пайда болады, нәтижесінде жүрек бұлшықетінің бір бөлігі оттегі жетіспеушілігінен өледі.
- Инсульт – ми қан айналымының бұзылуы, көбінесе артерияның бітелуі немесе қан тамырының жарылуы салдарынан болады.
- Гипертония – қан қысымының тұрақты түрде жоғарылауы, бұл жүрек пен қан тамырларына үлкен жүктеме түсіреді.
- Жүрек жеткіліксіздігі – жүрек қан айналымын қажетті көлемде қамтамасыз ете алмайтын жағдай.
- Атеросклероз – қан тамырларында холестеринді түйіншектердің жиналуы, бұл олардың серпімділігін төмендетіп, бітелу қаупін арттырады.
Жүрек-қан тамыр ауруларының белгілері мен симптомдары
- Кеуде ауыруы (күйдіру, қысу, ауырлық) – инфаркттің басты белгісі.
- Ентігу – тіпті аздап қозғалған кезде де тыныстың тарылуы алаңдатарлық белгі болуы мүмкін.
- Жүрек соғысының бұзылуы – жүректің тоқтап қалғандай сезімі немесе ретсіз соғуы.
- Бас айналу, есінен тану – мидағы қан тамырларының мәселесін көрсетуі мүмкін.
- Аяқ пен табанның ісінуі – жүрек жеткіліксіздігінің ықтимал белгісі.
- Созылмалы шаршау мен әлсіздік – егер нақты себебі болмаса, жүректі тексерген жөн.
Егер сізде бірнеше белгі бірден байқалса, дәрігерге баруды кейінге қалдырмаңыз!
Жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алу
ЖҚА-ның алдын алудың ең жақсы жолы – олардың пайда болуына жол бермеу. Қалай іске асыруға болады?
1. Темекі шегуден бас тартыңыз
Темекі шегу – қан тамырларының тарылуына, қан қысымының жоғарылауына және инфаркт қаупіне тікелей апаратын жол. Тіпті айналадағы адамдардың темекі түтінін жұтуы да жүрек пен қан тамырларына айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін.Егер сіз әлі толықтай никотиннен бас тартуға дайын болмасаңыз, салыстырмалы түрде зияны аз балама ретінде темекіні қыздыру жүйелері (хиттерлер) қарастырылады. Олар жану процесінсіз жұмыс істейтіндіктен, ағзаға шайыр мен көміртек тотығы сияқты улы заттар азырақ түседі. Алайда, ЖҚА-дан өзін қорғаудың ең сенімді жолы – темекі шегуден толық бас тарту. Бұл шешімнің пайдасы жылдар өте айқын байқалады. Бір жылдан кейін жүрек-қан тамыр ауруларының даму қаупі екі есе азаяды. 15 жылдан кейін бұл қауіп темекі шекпейтін адамдармен теңеседі.
2. Тамақтану әдеттеріңізді қайта қарастырыңыз
Сіздің қан тамырларыңыз нені жақсы көреді?
- Көкөністер мен жемістер
- Омега-3 май қышқылдары (балық, жаңғақтар)
- Дәнді дақылдардан жасалған өнімдер
- Жаңғақтар мен тұқымдар
Неден бас тартқан дұрыс?
- Трансмайлар (фастфуд, маргарин)
- Шамадан тыс тұз (денеде суды ұстап тұрады және қан қысымын көтереді)
- Қанттың артық мөлшері (семіздік пен диабетке әкеледі)
3. Көбірек қозғалыңыз
Жүрек – бұлшықет, демек, оны да жаттықтыру қажет! Күніне бар болғаны 30 минут орташа қарқынды қозғалыс (жаяу жүру, жүгіру, жүзу) жүрек-қан тамыр ауруларының даму қаупін төмендетеді.
4. Салмақты бақылаңыз
Артық салмақ – жүрекке қосымша жүктеме. Тіпті дене салмағының 5-10%-ға төмендеуі жүрек ауруларының қаупін айтарлықтай азайта алады.
5. Стрессті басқарыңыз
Созылмалы стресс қан тамырларының түйілуіне әкеледі, сондықтан психикалық денсаулыққа да көңіл бөлу маңызды. Медитация, йога және тыныс алу жаттығулары осы мәселені шешуге көмектеседі. Сондай-ақ, күлу қан тамырларын кеңейтеді және стресс деңгейін төмендетеді.
6. Дұрыс ұйықтаңыз
Ұйқы және демалыс режимін сақтау өте маңызды. Күніне кемінде 7 сағат ұйықтау қан тамырларындағы қабыну қаупін азайтып, жүрек ырғағын тұрақты сақтауға көмектеседі.
7. Денсаулығыңызды үнемі тексеріп отырыңыз
Егер ештеңе мазаламаса да, жылына бір рет міндетті түрде:
- Қан қысымы мен жүрек соғу жиілігін тексеріңіз – гипертония мен аритмияны ерте кезеңде анықтауға көмектеседі.
- Бел айналымы мен дене салмағы индексін (ДСИ) бақылаңыз – метаболизм жағдайын бағалау үшін маңызды.
- Қандағы қант деңгейін тексеріңіз – диабеттің алдын алу және бақылау үшін.
- ЭКГ (электрокардиограмма) өтіңіз – жүрек қызметін бағалау үшін.
- Толыққанды липидограмманы жасаңыз – қандағы май деңгейін анықтап, атеросклероз қаупін бағалау үшін.
- Глюкоза мен гемоглобин деңгейін тексеріңіз – диабетті анықтау және бақылау үшін маңызды.
Кардиологқа жүрек ауруларының алдын алу үшін қаншалықты жиі бару қажет?
Кардиологқа тұрақты бару – жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алудың маңызды шарасы. Егер қауіп факторлары болмаса, 40 жасқа дейін әр 5 жылда бір рет қаралу жеткілікті, ал 40 жастан кейін әр 2 жыл сайын кардиологқа бару ұсынылады. Егер сізде гипертония, диабет, артық салмақ немесе зиянды әдеттер болса, жылына 1 рет тексеруден өту маңызды.
Егер сіз бұрын жүрек-қан тамыр ауруларымен ауырсаңыз, жылына 1-3 рет дәрігерге қаралу қажет.
Қорытынды
Жүрек-қан тамыр аурулары – үкім емес! Егер денсаулыққа уақытылы көңіл бөлсеңіз, олардың алдын алуға болады. Темекіден бас тарту, дұрыс тамақтану, белсенді өмір салты және салмақты бақылау жүрек ауруларының қаупін айтарлықтай төмендетеді.Жүрегіңіздің саулығы туралы ойлауды кейінге қалдырмаңыз – оған бүгіннен бастап көңіл бөліңіз!