Әлеуметтік фобия қабырғасының артында: ұғыну, еңсеру және жеңудің жолы

Көз алдыңызға елестетіп көріңізші: сіз кофеханаға кіріп барасыз, кассаға жақындадыңыз – осы тұста мынадай жайт басталады: жүрегіңіз дүр-дүр соғып, ойдан ойға секіріп: «Мен кекештеніп сөйлеп бастасам ше? Кенет дұрыс айтпасам ше? Ал егер бәрі жалт қарайтын болса ше?» Нәтижесінде сіз тезірек кету үшін кездейсоқ бірнәрсеге тапсырыс бересіз, не болмаса, тіпті, әшейін ғана жанынан өтіп бара жатқандай кейіп танытасыз.

Егер бұл сізге таныс болса, бәлкім, сізде әлеуметтік фобия бар шығар. Жоқ, бұл жай ғана ұялшақтық емес. Мұндай кезде адамдармен жасалатын әрбір әрекеттесу – емханаға қоңырау шалудан бастап әріптестермен сөйлесуге дейін – жүйке жүйесі үшін нағыз күйзеліс сынағына айналады.

Бұл туралы айту маңызды: әлеуметтік фобия қалыпты өмір сүру, мансап жолында өсу, достарды табу және, тіпті, үйден үрейленбей шығуға да кедергі етеді. Алайда жақсы жаңалығымыз да жоқ емес: мұны еңсеруге әбден болады. Осы тақырыпты талдайық.

Әлеуметтік фобия дегеніміз не

Әлеуметтік фобия – бұл әлеуметтік мазасыз ауытқулардың түрі, бұл кезде басқа адамдар тарапынан бағалау мен назар аудару қорқынышы төзгісіз болып көрінеді.

Әлеуметтік фобия ұяңдықтан несімен ерекшеленеді

• Ұялшақ адам қобалжиды, алайда басқалармен араласады. Ал әлеуметтік фобияға шалдыққан адам бұдан қашып кетеді.
• Әлеуметтік фобия күнделікті өмірге кедергі етеді: адам мазасыздықты сезінбеу үшін жұмыс, кездесулер, дүкендерден аулақ болуы мүмкін.
• Бұл әшейін мінез ғана емес, бұл көңіл бөлуді талап ететін психологиялық бұзылыс.

Әлеуметтік фобияның түрлері

Әлеуметтік фобия әртүрлі болуы мүмкін:

Әлеуметтік фобияның симптомдары мен белгілері

Себептері мен қауіп факторлары

Неліктен кейбір адамдарда әлеуметтік фобия жоқ, ал басқаларында бар? Мұның себептері әртүрлі болуы мүмкін:

1. Генетика. Егер ата-анада мазасыз ауытқулар болса, бұл ықтималдық артады.
2. Балалық шақтағы жарақаттар. Қатаң сын, буллинг, қатал ата-ана – осының барлығы өз-өзіне сенімсіздікті қалыптастырады.
3. Ми ерекшеліктері. Бадамша пішінді дене – қорқыныш үшін жауап беретін мидың бір бөлігі, әрі ол әлеуметтік фобияға шалдыққандарда белсендірек жұмыс істейді.
4. Негативті тәжірибе. Көпшілік алдында бір рет масқара болу – енді мұндай жағдайдың қайталануынан қорқу.
5. Таптаурындар мен нанымдар. «Қақаңдама», «ақымақтық жасама» – осындай ойлармен қоғам ішінде бойыңды еркін ұстау қиын.

Әлеуметтік фобияны еңсеру

Егер әлеуметтік фобия өмір сүруіңізге кедергі келтірсе, келесі қадамдарды жасау керек.

Кәсіби әдіс–тәсілдер

• Когнитивті мінез-құлық терапиясы (КМТ). Негативті ойлар мен өзін-өзі ұстау үлгісін өзгертуге көмектеседі.
• Экспозиция терапиясы. Қорқытатын жағдайларға бірте-бірте үйрену.
• Дәрі-дәрмектер. Мазасыздық тым күшті болса, антидепрессанттар және мазасыздыққа қарсы препараттар көмектесе алады.

Өзіне–өзі көмек көрсету әдістері

• Шағын қадамдар. Қарапайым нәрселерден бастаңыз – сатушыға «сәлеметсіз бе?» деп айтыңыз, танысыңызға қоңырау шалыңыз.
• Жеке бастан басқа жайттарға көңіл аудару. Көңіліңізді өзіңізден әңгімелесушіге аударыңыз – ол не туралы айтып отыр, реакциясы қандай?
• Тыныс алуды бақылау. Терең дем алу мен дем шығару сол сәттегі мазасыздықты азайтуға көмектесе алады.
• Өзін-өзі қолдау. Егер, тіпті, қандай да бір нәрсе сіз ойлағандай шықпаса, бұл «ақыр заман» еместігін қаперіңізден шығармаңыз.

Әлеуметтік фобияның бар-жоғын қалай түсінуге болады

Мынадай шағын тест ұсынамыз. Егер өзіңізді көптеген тармақтардан танысаңыз, бәлкім, ойланатын кез келген болар:

Егер кем дегенде үш тармаққа «иә» деп жауап берсеңіз – бәлкім, көмекке жүгіну керек шығар.

Қорытынды

Шыдау емес, өз жағдайыңызды жеңілдетудің жолдарын іздеген маңызды. Егер бұл қиынға соқса, психологтың көмегіне жүгінуден қорықпаңыз. Мына бір жайтты есіңізден шығармаңыз: сіз жалғыз емессіз, әрі сіздің қорқынышыңыз – бұл үкім емес. Сіз бәрін де еңсере аласыз!